İLAYDA KILIÇAY
Trakya’da kurulması planlanan doğalgaz merkezi için izlenecek yol haritasının yıl sonuna kadar netleştirileceği açıklandı. Lakin kesim uzmanları sadece Rusya’nın sağlayacağı doğalgaz ile ticaret merkezi olunamayacağını vurgularken, sübvansiyonların kaldırılması, hür rekabetin sağlanması üzere gerekliliklere dikkat çekti.
Eski BOTAŞ Doğalgaz Daire Lideri ve Güç Uzmanı Arif Aktürk Trakya’da kurulması planlanan doğalgaz ticaret merkezinde izlenecek yol haritası için lokasyondan evvel hukuksal, ticari ve teknik mahzurların ortadan kaldırılması gerektiğine vurgu yaptı.
Aktürk, “Ülkemizde kağıt üstünde kısmen de olsa liberalmiş gibi görünen doğalgaz piyasasında bir oyuncu olan BOTAŞ’ın hazihazırda yoğun bir fiyat sübvansiyonu var. Sübvansiyonlar sürdüğü müddetçe ticari olarak bir pazaryeri, ticaret merkezinden söz etmemiz imkansız” dedi.
Enerji krizinin en değerli başlıklardan biri olduğu Avrupa’da mevcut devirde dahi doğalgaz piyasasına müdahale edilmediğini belirten Aktürk, rekabetin hiçbir oyuncu lehine yahut alehine olmayacak biçimde ‘koşulsuz’ sağlanması gerektiğini belirtti.
“Sadece Rusya’nın sağlayacağı doğalgaz ile ticaret merkezi olunamaz”
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, Türkiye’de gaz merkezi kurulabileceği açıklamalarının akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Türkiye’yi doğalgazda enerji merkezi haline getirecek adımlar atıyoruz” tabirlerini kullanmıştı.
Enerji ve Olağan Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez de, “Trakya’da kurmayı planladığımız doğalgaz ticaret merkezi için izlenecek yol haritasını yıl sonuna kadar netleştireceğiz” diye konuşmuş ve Henry Hub ve TTF üzere bir yapının Türkiye’ye kazandırılacağını belirtmişti.
Türkiye’nin arz çeşitliliğinde teorik olarak şanslı olduğunu belirten Aktürk, pazardaki pürüzlerin kaldırılması durumunda mevcut giriş kapasiteleri ile arz çeşitliliğinin resen artacağını belirtti.
“Çoklu tedarikçilerin gaz arzını farklı esnekliklerdeki kontratlarla sağlaması gerekiyor. Bir tek Gazprom’un tek başına sabit bir tedarik esnekliğinde sağladığı doğalgaz ile ticaret merkezi ve fiyat oluşumu olmaz” tabirlerini kullanan Aktürk, alıcıların sayısının manisiz biçimde artırılması, yalnızca fiziki olarak tüketiciler değil, finansal oyuncuların da vadeli süreçler yapabilmesinin sağlanması gerekliliğine dikkat çekti.
Aktürk, “Bunun için 4646 sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunun tadiline ve revizyonuna ihtiyaç bulunmaktadır. Üçüncü olarak da fiziki taşıma kısıtlarının hem gaz girişleri noktasında, hem de gaz çıkış noktalarında artırılması ve Avrupa ile çift taraflı çalışan boru hattı kapasitelerinin yaratılması gerekmektedir” diye konuştu.
“Rusya’nın önerisini yanlış anladık”
Aktürk, BOTAŞ’ın iletim sisteminin bir havuz olması nedeniyle ticarete mevzu edilen gazın Trakya’da, Güneydoğu’da ya da Ege’de olmasının bir sorun olmadığını lisana getirdi. Aktürk “Trakya kelimesini kullananlar daha baştan ya konuyu bilmeden ya da Rusların önerisini tam anlamadan konuya yaklaşmaktadır” dedi.
Rusya’nın teklifinin çok yanlış anlaşıldığını, asıl istenilenin “Türk Akım 3 ve 4’ü inşa edip yine Türk Akım 2 felsefesinde bu gazı Trakya üzerinden transit geçirmek” olduğunu söyleyen Aktürk, “Bizim yapmamız gereken mutlaka yeni yapılacak Türk Akım 3 ve 4’ün Türk Akım 1 gibi BOTAŞ’ın iletim sistemine bağlanmasını sağlamamız. Bunun için Gazprom’a ısrarcı olmamız gerekiyor” sözlerini kullandı.
“BOTAŞ ile DESFA arasındaki iletim hattının bağlantısı 11,5 milyar metreküp seviyesine kolayca çıkarılabilir”
Aktürk, Türkiye ile Yunanistan ortasında BOTAŞ ile DESFA iletim sınırı temasının Türkiye tarafına yapılacak kompresör istasyonu yatırımı ile 11,5 milyar metreküp düzeyine kolaylıkla çıkarılabileceğini ve bunun yapılması gerektiğini belirtti.
Aktürk, Trans Anadolu doğalgaz boru sınırının (TANAP) Trakya çıkışının giriş noktası olarak da tanımlanması için TANAP idaresi ile görüşülüp atıl kapasitenin Avrupa’ya gerçek kullanılmasının sağlanması gerektiğini söz etti.
“Bulgaristan tarafında boru hattı yatırımlarına ihtiyaç var”
Bulgaristan tarafında boru sınırı yatırımlarına gereksinim olduğunu belirten Aktürk, en değerli tüzel darboğazın Rusya-Ukrayna krizinden ötürü şu anda bu bölgede oluştuğunu belirtti.
Aktürk, “Türk Akım 2 ile gelen gaz daha önce Trans Balkan denilen hattan tersine çalıştırılarak Avrupa’ya günde 45 milyon metreküp gaz taşınmakta. Aslında bu kapasite Türk Akım 1’in devreye girip Türkiye’nin ihtiyacının oradan karşılanması sonucu boşa çıkmış bir kapasitedir. Ruslar bu kapasiteyi kullanarak Avrupa’ya yılda 15 milyar metreküp gazı halihazırda taşımaktadır. Şimdi ilave gelecek Rus gazının Avrupa’ya taşınması hususu siyasi olarak kolay olmayacaktır” dedi.
“Doğalgaz piyasasının derinliği için sübvansiyonlar kaldırılmalı”
Enerji uzmanı Aktürk doğalgaz piyasasında derinliğin sağlanması için, sübvansiyonların kaldırılması ve rekabete muhalif konuların engellenmesi gerektiğini vurgularken, “Gaz kanunu ve lisans yönetmeliği değiştirilerek tüketicilerin dışındaki finansal oyuncuların da ticarete katılımı sağlanmalı, tüketicilerin de gazı yeniden satışının önündeki engeller kaldırılmalı” sözlerini kullandı.
“Avrupa’nın Türkiye üzerinden ilave gaz alabileceğini tahmin etmiyorum”
Halihazırda Türkiye üzerinden Türk Akım 2 ile Avrupa’ya gaz akışının sürdüğünü belirten Aktürk Avrupa’nın bu sene sorun yaşamayacağını lakin 2023 kış ayları için durumun telaş verici olduğunu söyledi. “Avrupa’nın Türkiye üzerinden ilave gaz alabileceğini tahmin etmiyorum” diyen Aktürk şunları belirtti: “İlave Rus gazına ihtiyaçları olduğunda Kuzey Akım 2’de bir sorun yok oradan alabilirler. Zaten kısa dönemde Türkiye üzerinden daha da fazla Rus gazı teknik kısıtlar nedeniyle gidemez.”
“Teoride mümkün, pratikte zor”
Akdeniz Ülkeleri Güç Şirketleri Birliği Petrol ve Doğalgaz Yöneticisi Doç. Dr. Sohbet Karbuz ileride Avrupa Birliği (AB) ve Rusya bağları yumuşasa dahi AB’nin doğalgazı Türkiye değil Ukrayna üzerinden almayı tercih edeceğini belirtti.
Doç. Dr. Karbuz durumu şu sözlerle özetledi: “Biz Türkiye olarak Rusya ve gazı ithal ettiğimiz diğer ülkelerden teoride bir merkez üzerinden Avrupa’ya satabiliriz, pratikte ise çok zor.”
“Kazakistan ve Türkmenistan gazı için çalışılmalı”
Uluslararası danışmanlık şirketi Kearney Türkiye Yöneticisi Onur Okutur da Trakya’da kurulacak doğalgaz ticaret merkezi için mevcut arz kaynaklarına yenilerinin eklenmesi gerektiğini ifade etti.
Okutur, mevcut Rusya, Azerbaycan ve İran’dan gaz getiren boru sınırlarının yeni oluşturulacak gaz ticaret merkezine arz sağlayıp sağlayamayacakları ve ne kadar sağlayabileceklerinin belirlenmesi gerektiğini söyledi.
“Oluşturulacak gaz merkezinin derinlik kazanması için tedarikçi ve alıcı çeşitliliğinin artırılmalı, farklı vade ve özelliklerde ticarete konu ürünler geliştirilip pazara konu edilmeli” diye konuşan Okutur, arz çeşitliliği için Kazakistan ve Türkmenistan gazını Türkiye’ye taşıyacak ana ya da tali boru çizgisi projeleri üzerinde çalışılması gerektiğini belirtti.
Avrupa’nın her türlü alternatif gaz tedarik imkanına duyduğunu ancak Türkiye’den mevcut taşıma kapasitesinin Avrupa’nın gereksiniminin çok ufak bir kısmına karşılık geldiğini söyleyen Okutur, “Türkiye’ye yakın Güneydoğu Avrupa ülkelerinden Bulgaristan, Romanya, Yunanistan ve İtalya gibi ülkelerin ihtiyaçlarının kısmen Türkiye üzerinden karşılanması mümkün” dedi.
“En azından kış sonuna kadar gaz fiyatları 100 doların üzerinde kalacak”
Saxo Bank Emtia Strateji Müdürü Ole Hansen, Ocak ve Şubat aylarında ‘çok soğuk’ bir kışa girilebileceği işaretlerinin alındığını belirtirken en azından kış sonuna kadar gaz fiyatlarının 100 doların üzerinde kalmasını beklediğini söyledi.
Hansen, Mozambik’in Avrupa’ya LNG ihraç etmeye başlayan en son ülke olmasıyla, alternatif kaynaklarda arzda artış görüyoruz. Bu, umutsuzca Rusya’nın yerini alacak yeni enerji tedarikçileri arayan Avrupa için olumlu bir haber. Mozambik’in birinci LNG tedarikini ülke dışına çıkarması on yılı aşan bir süreçti” diye konuştu.
